Wstęp
Zrozumienie mechanizmów uzależnień i ADHD to jedno z najważniejszych wyzwań współczesnej psychologii i psychiatrii. Oba te zaburzenia mają wspólne podłoże neurobiologiczne — dotyczą przede wszystkim funkcjonowania układu nagrody, neuroprzekaźników takich jak dopamina czy noradrenalina oraz struktur mózgu odpowiedzialnych za kontrolę impulsów, podejmowanie decyzji i regulację emocji. Wiedza na temat neurobiologii daje specjalistom ogromną przewagę — pozwala lepiej dobierać metody terapeutyczne, łączyć psychoterapię z farmakoterapią i opracowywać strategie, które odpowiadają na realne deficyty funkcjonowania pacjenta. W tym artykule przyjrzymy się temu, co nauka mówi o neurobiologii ADHD i uzależnień oraz jak można wykorzystać te informacje w skutecznym leczeniu.
Układ nagrody a uzależnienia i ADHD
👉 Zarówno w ADHD, jak i w uzależnieniach kluczową rolę odgrywa układ dopaminergiczny — sieć struktur mózgu odpowiedzialnych za odczuwanie przyjemności i motywację do działania.
👉 U osób z ADHD układ ten działa mniej efektywnie — mózg produkuje mniej dopaminy lub nie potrafi jej właściwie wykorzystywać, co prowadzi do potrzeby poszukiwania silnych bodźców.
👉 W uzależnieniach mechanizm jest podobny — substancje psychoaktywne czy zachowania kompulsywne sztucznie stymulują układ nagrody, prowadząc do szybkiego przyzwyczajenia i potrzeby coraz większych dawek.
Struktury mózgu związane z ADHD i uzależnieniami
✅ Kora przedczołowa – odpowiada za planowanie, podejmowanie decyzji i kontrolę impulsów. U osób z ADHD i uzależnieniami często działa mniej sprawnie, co tłumaczy impulsywne zachowania i trudności w wytrwałości.
✅ Ciało prążkowane – kluczowy element układu nagrody, nadaktywne w przypadku uzależnień i niedostatecznie regulowane w ADHD.
✅ Układ limbiczny – odpowiedzialny za emocje, silnie powiązany z reakcjami impulsywnymi i sięganiem po używki jako sposób na szybkie ukojenie.
Neuroprzekaźniki — dopamina, noradrenalina, serotonina
💡 Dopamina – główny neuroprzekaźnik związany z ADHD i uzależnieniami. Jej zaburzenia prowadzą do problemów z motywacją, impulsywnością i podatnością na nałogi.
💡 Noradrenalina – wpływa na koncentrację i uwagę. Jej niedobory w ADHD powodują trudności w skupieniu, a w uzależnieniach prowadzą do problemów z regulacją stresu.
💡 Serotonina – odpowiada za stabilność emocjonalną. Jej zaburzenia mogą powodować większe ryzyko depresji i sięgania po używki jako formę „samoleczenia”.
Co mówi nauka o związku ADHD i uzależnień
👉 Osoby z ADHD mają dwukrotnie wyższe ryzyko rozwinięcia uzależnienia niż osoby bez tego zaburzenia.
👉 Wczesne leczenie ADHD (farmakoterapia + psychoterapia) zmniejsza ryzyko sięgania po substancje psychoaktywne w wieku dorosłym.
👉 ADHD i uzależnienia mają wspólne mechanizmy neurobiologiczne, co sprawia, że terapia jednego problemu często musi obejmować także drugi.
Jak wykorzystać wiedzę neurobiologiczną w terapii
✅ Farmakoterapia ukierunkowana na deficyty – stosowanie leków poprawiających funkcjonowanie układu dopaminergicznego i noradrenergicznego (np. metylfenidat, atomoksetyna w ADHD; naltrekson w uzależnieniach).
✅ Psychoterapia dostosowana do specyfiki ADHD – krótsze sesje, konkretne strategie, struktura i techniki wzmacniające koncentrację.
✅ Treningi funkcji wykonawczych – ćwiczenia wspierające planowanie, pamięć roboczą i kontrolę impulsów.
✅ Mindfulness i ACT – techniki uważności oraz terapia akceptacji i zaangażowania uczą lepszej regulacji emocji i zmniejszają ryzyko nawrotów.
✅ Interwencje środowiskowe – tworzenie środowiska wolnego od używek i wspierającego zdrowe nawyki, co ma kluczowe znaczenie dla osób z ADHD.
Wyzwania w terapii osób z ADHD i uzależnieniami
🚩 Trudność w utrzymaniu regularności terapii – osoby z ADHD mają problem z systematycznością.
🚩 Wysokie ryzyko nawrotów – impulsywność i podatność na szybkie nagrody sprzyjają powrotowi do nałogowych zachowań.
🚩 Konieczność łączenia farmakoterapii z psychoterapią – leczenie samego uzależnienia bez uwzględnienia ADHD często nie przynosi efektów.
Polecane Ośrodki w Polsce:
Prywatny Ośrodek Leczenia Uzależnienia i ADHD w Warszawie
Polecane gabinety:
Psycholog, psychoterapeuta, terapeuta leczenia uzależnień Warszawa Praga Południe
Psycholog, psychoterapeuta, terapeuta leczenia uzależnień Iława
Podsumowanie
Neurobiologia uzależnień i ADHD pokazuje, że oba te zjawiska są ze sobą głęboko powiązane i mają wspólne mechanizmy w mózgu. Wiedza o roli dopaminy, noradrenaliny czy struktur mózgowych pozwala lepiej dobierać leczenie i zwiększać jego skuteczność. Terapia powinna być zawsze kompleksowa — obejmować farmakoterapię, psychoterapię, pracę nad regulacją emocji oraz wsparcie środowiskowe. Dzięki temu pacjent z ADHD i uzależnieniem zyskuje realną szansę nie tylko na utrzymanie abstynencji, ale także na poprawę jakości życia, rozwój osobisty i większą stabilność emocjonalną.